Vraag een communicatie-adviseur hoe je de media kunt bespelen en je krijgt steevast hetzelfde antwoord. Geef ze een citaat dat clicks genereert en je weet zeker dat je de headlines haalt.

Toen de gemeenteraad zich vorige week liet informeren over het vast te stellen groenstructuurplan was er niet veel voor nodig om de aandacht af te leiden naar een onderwerp dat voor het groenstructuurplan eigenlijk veel te inhoudelijk is, namelijk de haalbaarheid van een park op de Kwakelwei. De heer Van Duijn die namens de eigenaar van de Kwakelwei de gemeenteraad toesprak had zijn huiswerk gedaan. Met enig gevoel voor drama eindigde hij zijn betoog met de woorden: stop met streven naar een sprookjesbos, hierbij doelend op de breed gedragen wens om op de Kwakelwei een stadspark te realiseren. De keuze voor een stadspark wordt echter niet vastgesteld in het groenstructuurplan.

Zowel politiek als media lieten zich in een fuik praten. Ineens ging het niet meer over de vraag welke kansen en mogelijkheden er nog liggen om in het verstedelijkte Katwijk een robuuste groenstructuur te realiseren, men liet zich onder aanvoering van de heer Van Duijn verleiden tot de vraag of een stadspark op de Kwakelwei eigenlijk wel haalbaar is. Met de term sprookjesbos had hij bovendien de media te pakken. Een mooie headline waarmee de geschreven pers zich het bos in liet sturen en de inhoud verder wel welletjes vond.

Die inhoud raakt echter wel de kern van onze lokale democratie. Het dossier Kwakelwei draait om veel meer dan de keuze tussen groen of bouwen en het huidige discours van twee partijen met tegengestelde belangen doet geen recht aan de politieke realiteit en de complexiteit van het dossier. Het dossier Kwakelwei is een interessante casus die draait om de vraag of het gemeentebestuur haar prioriteiten op orde heeft en over voldoende bestuurskracht en wilskracht beschikt om haar eigen groene ambities, die door diverse beleidsstukken worden onderschreven, te verwezenlijken.

Wat voorafging

De Kwakelwei was voorheen eigendom van het Hoogheemraadschap Rijnland en werd in eigendom gehouden om eventueel het kanaal te kunnen verbreden wanneer de regenwaterafvoer via de Rijn zou toenemen. De grond werd verpacht aan landbouwbedrijfjes en ook gemeente Katwijk was tot voor kort pachter van een stukje Kwakelwei. De laatste jaren is het hoogheemraadschap grond gaan afstoten omdat het niet meer aannemelijk is dat het kanaal verbreed zal moeten worden. Zo kwam de Kwakelwei te koop te staan.

Toen de grond te koop werd gezet was gemeente Katwijk al geen pachter meer en de gemeente heeft ondanks haar groene ambities geen poging gedaan om de grond te verwerven. Een gemiste kans want de gemeente had op dat moment een visiestuk (Vizier op de Rivier) op de plank liggen waarin de wens voor een stadspark op de Kwakelwei al lang en breed stond beschreven. De gemeente kon zichzelf een dienst bewijzen door de Kwakelwei te kopen en zo de regie te houden over haar eigen ambities maar hield de weg vrij voor beleggers en ontwikkelaars om de grond te verwerven. Zelfs als pachter zou de gemeente nog enigszins inspraak hebben op de verkoop van de grond, maar zoals gezegd werd de pacht opgezegd voordat de grond te koop kwam te staan.

Je hoeft geen ontwikkelaar te zijn om te begrijpen dat de Kwakelwei interessante grond is om een aantal villa’s te bouwen en op die manier de aankoopprijs van de grond met een aanzienlijke winstfactor terug te verdienen. Bovendien zijn grondaankopen voor kapitaalkrachtige lieden een stuk interessanter dan het betalen van negatieve rente aan de bank. Er meldden zich dan ook twee gegadigden om de grond te verweven. De eerste bieder was De Raad Bouw uit Katwijk die samen met ‘vermogende Katwijker X’ een bod deed van 5,4 miljoen euro. De tweede bieder was Van Rhijn Projectontwikkeling (VRP) die namens ‘vermogende Katwijker Y’ de grond wilde verwerven voor 4,4 miljoen. Ondanks dat VRP & co een miljoen minder bood kreeg vermogende Katwijker Y toch de grond. Hoe dat komt zit hem in de kleine lettertjes.

Risico’s

In hun brief aan het Hoogreemraadschap geven De Raad & co te kennen dat ze weten ‘…dat er bij de gemeente de wens leeft dat er op deze locatie een stadspark komt‘. De Raad maakte kennelijk de inschatting dat er weliswaar mogelijkheden zijn om een stadspark te combineren met bebouwing, men begreep ook dat de gemeenteraad op basis van haar beleid, ambities en algemeen belang anders kan beslissen en dat er een reëel risico is dat er helemaal niet gebouwd mag worden. Om die reden ging het bod van De Raad & co vergezeld met een opt-out, een ontsnappingsclausule die het risico van een negatief besluit neutraliseert zodat men niet met een stuk agrarische grond opgezadeld zou komen te zitten waar niet op gebouwd mag worden.

Verstandige belegging

Een redelijk mens ziet hierin een weloverwogen bod met een verstandige risicobeheersing. Het bod van De Raad & co zou echter het risico gedeeltelijk bij het Hoogheemraadschap neerleggen waarbij er jaren na de verkoop van de grond nog allerlei clausules gelicht zouden worden in het geval dat de gemeente negatief zou beslissen over bouwen op de Kwakelwei. Een nasleep waar het Hoogheemraadschap niet op zat te wachten.

Het bod van VRP & co bevatte die ontsnappingsclausule niet. Kennelijk hadden zij wel voldoende vertrouwen dat er wel gebouwd zou mogen worden, waar dat vertrouwen dan ook op gebaseerd mag zijn. Hoewel VRP & co een miljoen minder bood dan De Raad & co was dit voor het Hoogheemraadschap toch een aantrekkelijk bod. Met dit bod kon men namelijk direct 4,4 miljoen euro cashen zonder daarbij een financiële en wellicht juridische nasleep te riskeren die zich misschien pas na jaren zou manifesteren. 

“Er is wel verder gesproken met de firma Van Rijn, hetgeen heeft geleid tot een aangepastebieding die iets meer oplevert dan voorheen, maar met name waardevol is omdat deze niet is gekoppeldaan een onherroepelijk bestemmingsplan, maar nu zekerheid geeft.”

Verslag Hoogheemraadschap

Dit detail is cruciaal in het dossier Kwakelwei. Kennelijk maakte het Hoogheemraadschap een andere risico-afweging dan VRP & co en schatten zij de kans op een negatief besluit van de gemeenteraad reëler in dan VRP & co zelf. Het was het Hoogheemraadschap een miljoen euro waard om het risico van een financiële en mogelijk juridische nasleep uit te sluiten.

Vertrouwen in een goede afloop…

De vraag ligt voor de hand wie of wat VRP & co het vertrouwen gaf om een stuk grond van 4,4 miljoen te kopen zonder daarbij de reële risico’s af te dekken. Een dergelijke roekeloosheid is bij miljoenenbeleggingen op zijn zachts gezegd opmerkelijk. Gokken met 4,4 miljoen euro is onverstandig en roekeloos tenzij er bepaalde zekerheden of verwachtingen zijn, bijvoorbeeld op basis van een heersende bestuurscultuur, onderhandse toezeggingen of resultaten uit het verleden.

Deze roekeloosheid was Rijn Park Katwijk ook opgevallen en de stichting diende daarom een WOB-verzoek in bij gemeente Katwijk om te achterhalen of er wellicht gesprekken hebben plaatsgevonden tussen de koper en de gemeente die VRP & co mogelijk het vertrouwen gaven om een dergelijke risicovolle aankoop te kunnen doen. Het WOB-verzoek leverde welgeteld niets op. De vraag waar dan toch dat vertrouwen vandaan komt om te mogen bouwen blijft daarmee in het luchtledige blijft hangen maar vast staat dat de gemeente geen enkele verplichting is aangegaan tegenover VRP & co.

Wie betaalt, bepaalt?

Samengevat heeft een kapitaalkrachtige Katwijker grond gekocht met een agrarische bestemming en hebben VRP & co het bonnetje al bij aankoop verscheurd. Hiermee hebben ze zichzelf moedwillig in situatie gemanoeuvreerd waarin er geen weg terug is op het moment dat er niet gebouwd mag worden. Om te kunnen bouwen moet namelijk het bestemmingsplan gewijzigd worden en daarover beslist de – door u gekozen – gemeenteraad. Ik zeg hierbij nadrukkelijk dat de gemeenteraad het algemeen belang dient en geen verzekeringsmaatschappij is voor roekeloze beleggers. Aan het achterwege laten van een ontsnappingsclausule kunnen geen rechten worden ontleend en de gemeenteraad is ook niet verantwoordelijk voor de keuzes van VRP & co.

Zonder last vereist ruggengraat

De situatie waarin VRP & co zich welbewust heeft gemanoeuvreerd mag dan ook geen reden zijn om concessies te doen aan het algemeen belang, de ambities van het gemeentebestuur of staand beleid. Hiermee zou namelijk de handelswijze om grond te kopen zonder ontsnappingsclausule worden beloond en zet de gemeenteraad zichzelf de facto buitenspel als baas van de gemeente. Bovendien schept het belonen van blufpoker een gevaarlijk precedent voor de toekomst.

Stemmen zonder last betekent dat een volksvertegenwoordiger zich niet mag laten opdragen in een stemming een bepaald standpunt in te nemen. De vertegenwoordiger moet op basis van eigen inzicht en overtuiging een oordeel vellen.

Rentmeesterschap

Onze volksvertegenwoordigers moeten zich dus enerzijds de vraag stellen in hoeverre 30 villa’s op de Kwakelwei het algemeen belang dienen en anderzijds op welke manier een robuuste groenstructuur op de Kwakelwei het algemeen belang dient. In de huidige tijd is het verleidelijk om te zeggen dat elk huis bijdraagt aan het oplossen van de woningnood. We hebben in Katwijk echter niet meer de luxe om ongebreideld en inefficient te bouwen. Het kan niet zo zijn dat we de mond vol hebben over verdichten binnen de stedelijke kern en tegelijkertijd toestaan dat een considerabel oppervlak aan kostbaar open groen zo inefficient wordt benut. In het licht van de huidige verstedelijking en de verdichtings- en vergroeningsopgave is de claim op de groene Kwakelwei in verhouding tot het aantal te realiseren villa’s domweg disproportioneel en onverantwoord. Laten we ervoor waken dat we fouten uit het verleden herhalen en onder druk van woningnood het karakter en de leefbaarheid van ons dorp te grabbel gooien. Goed rentmeesterschap is het credo.

Hoe nu verder

Tijdens de informatieve sessie over het groenstructuurplan werd de vraag gesteld of Rijn Park Katwijk al in gesprek was gegaan van VRP & co. Wellicht kon men nader tot elkaar komen en was er een tussenoplossing mogelijk waar beide partijen zich in zouden kunnen vinden? Het antwoord was dat men elkaar niet ontloopt maar dat er geen gesprekken plaatsvinden om nader tot elkaar te komen. Vanuit Rijn Park Katwijk geredeneerd is dat verstandig. Immers, door een gesprek aan te gaan met als doel tot elkaar te komen slaat men een pad in dat aanstuurt op ongewenste en niet noodzakelijke concessies, terwijl er meerdere scenario’s denkbaar zijn.

De gemeenteraad heeft namelijk voldoende mogelijkheden om de regie in handen te nemen en diverse scenario’s te onderzoeken en uit te rollen. Aansturen op een compromis tussen VRP & co en Rijn Park Katwijk is de weg van de minste weerstand omdat partijen hiermee moeilijke beslissingen uit de weg gaan en geen kleur hoeven te bekennen ten aanzien van hun eigen standpunten. De voorzitter van Rijn Park Katwijk gebruikte hierbij de term volgordelijkheid, dat wil zeggen dat de volgorde van de te nemen stappen van belang zijn en bepalend zijn voor het verdere traject. Polderen is slechts een mogelijk toekomstig scenario dat op dit moment helemaal niet aan de orde is. Aan de orde is dat de gemeenteraad haar positie versterkt en de regie pakt over zaken waarvoor zij verantwoordelijk is.

Prioriteiten op orde

Hierbij moet de denkrichting niet worden bepaald door het ontwijken van lastige hobbels maar door staand beleid, het eigen partijprogramma, het algemeen belang, de publieke opinie en zuivere politiek. Bovenal moet men zich aan de Julianalaan realiseren de gemeente de bovenliggende partij is. Zij bepalen de toekomst van Katwijk en niet ontwikkelaars en grondbeleggers. Blufpoker dat er een patstelling ontstaat waardoor de grond tot het einde der tijden agrarisch blijft mag dan ook geen reden zijn om af te buigen van het algemeen belang. De Kwakelwei is al 800 jaar agrarisch en dat valt nog altijd te verkiezen boven een bebouwde Kwakelwei.

In het kader van de volgordelijkheid is het dan ook zaak dat de gemeente allereerst haar positie versterkt en vervolgens scenario’s gaat uitwerken waarin de Kwakelwei los kan worden gemaakt van de eigenaar. De koninklijke weg heeft vanzelfsprekend de voorkeur, maar tegelijk moet de vraag gesteld worden of het gerechtvaardigd is als een grondeigenaar die zichzelf in een hoekje heeft geverfd met een moedwillige risicobelegging alsnog winst maakt op het moment dat er in het algemeen belang anders wordt beslist. Nogmaals, de gemeenteraad is geen verzekeringsmaatschappij voor roekeloze beleggers.

Ruggengraat, diplomatie en creativiteit

Als het realiseren van een robuuste groenstructuur de gewenste situatie is dan is het lui en gemakzuchtig om in een eerste reflex aan te sturen op een compromis waarbij een ecologische groene long wordt gedegradeerd tot een grasveldje. De gemeente moet de regie pakken. De mogelijkheden om tot een aanvaardbaar resultaat te komen zijn veel breder maar dat vraagt om doortastendheid, lef en doorzettingsvermogen van ons gemeentebestuur. Grondruil of een deal waarin de koper uit de kosten komt zonder winst te maken behoren tot de mogelijkheden en zelfs een deal waarin de eigenaar gedeeltelijk zijn verlies pakt is verdedigbaar en moet bespreekbaar zijn. De gemeente heeft een breed palet aan mogelijkheden om er op een nette manier met VRP & co uit te komen. Pak de regie, werk scenario’s uit en wees creatief. Maar bovenal, toon ruggengraat.